Dowód św. Tomasza na istnienie Boga nr 5

wieczny_student

Św. Tomasz z Akwinu słynnie podał pięć sposobów (lub dróg) na udowodnienie istnienie Boga. Ale czytając je po wiekach, posiadając inny aparat pojęciowy, i inny obraz świata, mogą one wydawać się niezrozumiałe, lub wręcz nieprawidłowe. Chciałbym przyjrzeć się tym argumentom, przekładając je na współczesne terminy, i oceniając czy poszczególne argumenty wciąż są prawidłowe, biorąc pod uwagę współczesny stan wiedzy o świecie. Zaznaczę jeszcze, że wskazując luki w argumentacji nie mam na celu zaprzeczenie wnioskowi, ale raczej wskazanie miejsc, które należałoby poprawić, przedstawiając dane rozumowanie współczesnemu człowiekowi.

W tym wątku chciałbym skupić się na piątym z nich, tzw. argumentowi z celowości.

Cytuj:

Piątą drogę wskazuje fakt kierownictwa wszystkim rzeczami na świecie. Widzimy bowiem jak rzeczy pozbawione [wszelkiego] poznania, mianowicie ciała naturalne, działają celowo. Objawia się to w tym, że zawsze lub bardzo często działają jednakowo, a działają po to, by dopiąć tego, co dla nich najlepsze. Jasne więc, że nie dochodzą do celu mocą przypadku, ale w sposób zamierzony. Otóż rzeczy pozbawione [wszelkiego] poznania o tyle dążą do celu, o ile są skierowane ku niemu przez kogoś obdarzonego zdolnością poznania i myślenia, tak jak strzała przez łucznika. A więc istnieje ktoś myślący, kto kieruje wszystkimi naturalnymi rzeczami ku celowi - i jego to zwiemy Bogiem.

(św. Tomasz z Akwinu, Suma Teologiczna, tłum. o. Pius Bełch)

W obrazie świata jaki mamy współcześnie ani jednakowość zachowań różnych ciał, ani ich pozorne dążenie do wzmocnienia pewnych swoich cech nie jest uważane za objaw celowego działania. Podobieństwo zachowań (jak np. to, że wszystkie planety krążą po eliptycznych orbitach) tłumaczy się podobieństwem przyczyn (siłą grawitacji działa na różne ciała według tego schematu). Stwierdzenie, że "[ciała] działają po to, by dopiąć tego, co dla nich najlepsze" samo w sobie jest mocno kontrowersyjne - sam nie jestem pewien co św. Tomasz ma tu na myśli, bo nie podaje żadnego przykładu.

Znane i opisane są również rozmaite przypadki, jak prawa będące u swoich podstaw przypadkowe mogą, ujęte statystycznie, powodować w zasadzie deterministyczne efekty. Ruch pojedynczej cząsteczki powietrza jest chaotyczny, ale ruch całych mas powietrza daje wiatr wiejący zawsze od obszaru wyższego ciśnienia do niższego, sprawiając wrażenie celowości.

Wydaje mi się, że przekonanie o powszechnej celowości wśród rzeczy martwych jest nie do utrzymania w oparciu o współczesny obraz świata.

Kolejny argument, że celowość wśród rzeczy pozbawionych własnej woli może pochodzić tylko od bytu wolę pochodzącego, wydaje mi się poprawny. Ale jeżeli opiera się na nieprawdziwej przesłance, to nie gwarantuje to prawdziwości wniosku.